Arkeolojide Temel Yöntemler (Güncellenmiş 2. baskı)

Gözden geçirilmiş 2. baskı.

Bu kitap öncelikli olarak arkeoloji öğrencisine yönelik yazılmıştır. Kitaba katkıda bulunan tüm yazarlar arkeolojinin yöntemleriyle ve bazı temel kavramlarıyla ilk defa karşılaşan öğrencileri düşünerek açıklayıcı bir dil kullanmaya özen göstermişlerdir. Bunun yanı sıra bazı yazarlar kaynakçalarına ek olarak öğrenciler için okuma önerileri sunmayı gerekli gördüler. Kitabın aynı zamanda Türkiye’de sayıları giderek artan, arkeoloji bölümlerinde söz konusu yöntemleri ve kavramları öğrencilerine anlatma derdine düşmüş, fakat öğrencilerine bu konuda okutabileceği Türkçe kaynak bulmakta zorlanan meslektaşlarımıza da yardımcı olacağını umut ediyoruz.

Elinizdeki bu kitap derleyenlerin henüz öğrencilik yıllarından itibaren gerçekleştirmeyi umut ettikleri bir düşüncenin ürünüdür; Türkçe yazılmış bir ‘Arkeolojiye Giriş’ kitabı. Diğer bir deyişle bir bilim dalı olarak arkeolojinin temel kavram ve yöntemlerinin tanıtıldığı giriş niteliğinde bir kitap. Biz bir başlangıç olarak gördüğümüz bu kitapta Türkiye arkeoloji yazınındaki önemli bir eksikliği gidermek amacıyla arkeolojinin temel yöntemlerini ele aldık.

406 s, s/b resimler, Türkçe.

JEOARKEOLOJİ VE PALEOCOĞRAFYA ARAŞTIRMALARININ ARKEOLOJİDEKİ YERİ
İlhan Kayan

• Giriş
• Jeoarkeolojinin Gelişimine Genel Bakış 
• Su ve Jeoarkeolojide Önemi 
• İklim Değişmeleri ve Jeoarkeolojik Etkileri 
• Kuvaterner İklim Değişmeleri 
• Deniz Seviyesi Değişmeleri 
• Holosen Deniz Seviyesi Değişmeleri, Kıyı Şekillenmesindeki Etkileri ve Jeoarkeolojik Sonuçları
• Deltalarda Paleocoğrafya - Jeoarkeoloji Araştırma Yöntemleri
• Sonuç
• Notlar
• Kaynakça 

ARKEOLOJİDE MEKÂNSAL TEKNOLOJİLER: Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri
Tuna Kalaycı

• Uzaktan Algılama
• Yerden Algılama
• Total Station 
• Yersel Lazer Tarayıcılar
• Küresel Konumlandırma Sistemleri (KKS)
• Arkeojeofizik
• Amaçlar 
• Yöntemler
• Jeomanyetik
• Elektrik Özdirenç 
• Jeoradar (Ground Penetrating Radar-GPR)
• Elektromanyetik (EM)Yöntemler
• Hangi Yöntem, Ne Zaman?
• Araştırmanın Tasarlanması
• Verinin İşlenmesi - Yorumlama, Arşivleme ve Üstveri (Metadata)
• Arşivleme ve Üstveri (Metadata)
• Havadan ve Uzaydan Uzaktan Algılama
• Havadan Algılama
• Hava Fotoğrafları
• Uzaktan Kontrollü Hava Sistemleri
• LiDAR (Light Detection and Ranging)
• Uzaydan Algılama 
• Çok Yüksek Çözünürlüklü Sistemler 
• Yüksek Çözünürlüklü Sistemler
• CORONA
• Orta Çözünürlüklü Sistemler
• Düşük Çözünürlüklü Multi-Spektral Sistemler
• Radar Sistemler 
• Coğrafi Bilgi Sistemleri 
• Tanım
• CBS’nin Bileşenleri
• CBS’nin Temel Veri Yapısı
• Mekânsal Veri 
• Öznitelik Verisi
• Hücresel (Raster) Model
• Vektörel Model 
• Hücresel ve Vektörel Modellerin Karşılaştırmalı İncelemesi 
• CBS Temel İş Süreci
• Veri Toplama 
• Veri Yönetimi 
• Veri İşleme
• Veri Sunumu 
• Arkeolojide CBS Uygulamaları
• Yüzey Araştırmaları 
• Kazılar
• Klasik Yerleşim Kuramlarının İncelenmesi 
• Sıra Büyüklük Analizi (Rank-size Analysis)
• Tahmin Modelleri (Predictive Models)
• Görünürlük Analizi (Viewshed Analysis)
• Maliyet Yüzeyi Çözümlemesi (Cost Surface Analysis)
• Çevirimiçi Coğrafi Bilgi Sistemleri
• Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri (TAY) Projesi
• MEGA – Jordan
• Neolithic Thessaly – IMS
• The Digital Atlas of Roman and Medieval Civilization (DARMC)
• CORONA Atlas of the Middle East
• Kaynakça 

ARKEOLOJİDE YÜZEY ARAŞTIRMALARI: Yöntem, Tarihçe ve Uygulama
Elif Koparal

• Giriş
• Yüzey Araştırmalarının Kısa Tarihçesi ve Örnek Uygulamalar
• Diyala-Uruk Yüzey Araştırmaları, Irak
• Viru Vadisi Yüzey Araştırması
• Boeotia Yüzey Araştırması
• Laconia Yüzey Araştırması
• Hatay Amik Ovası Yüzey Araştırması
• Antikythera Yüzey Araştırması Projesi 
• Türkiye’de Yüzey Araştırmalarının Kısa Tarihçesi 
• Yüzey Araştırması Yöntembilimi ve Uygulanması 
• Yüzey Araştırması Planı ve Stratejisinin Oluşturulması
• Araştırma Alanının ve Hedeflerin Belirlenmesi
• Bütçe Oluşturulması
• Ruhsat ve İzin İşlemleri 
• Saha Çalışması Öncesinde Yapılması Gerekenler
• Literatür Araştırması ve Gerekli Belgelerin Derlenmesi 
• Topografik, Jeolojik ve İdari haritalar
• Veri Tabanları
• Ön Keşif Çalışması 
• Saha Çalışması 
• Yaygın ve Yoğun Yüzey Taraması
• Örnekleme Stratejisi 
• Yüzey Temsiliyeti ve Görünürlüğü
• Tutarlılık Kontrolü
• Çevresel Arkeoloji Çalışmaları
• Yüzey Araştırması Verilerinin Değerlendirilmesi ve Yorumlanması
• Yüzey Araştırması Yöntem ve Analizinde Anahtar Tartışmalar, Terimler ve Modeller 
• Son Değerlendirme
• Kaynakça

STRATİGRAFİK YÖNTEM
Sinan Ünlüsoy

• Giriş 
• Stratigrafi Nedir? Niçin Önemlidir?
• Bir Yöntem Olarak Stratigrafinin Tarihçesi
• Arkeolojik Tabakalar Nasıl Oluşur? Arkeolojik Tabakaların Özellikleri Nelerdir?
• Arkeolojik Tabakalaşmanın İlkeleri
• Bir Stratigrafik Yöntem Olarak Harris Matris
• Arkeolojik Tabakalaşmanın Temel Kavramları
• Sonuç
• Kaynakça

ZOOARKEOLOJİ
Canan Çakırlar

• Giriş
• Tanım
• Tarihsel Gelişim (Dünyada ve Türkiye’de)
• Anahtar Meseleler, Güncel Tartışmalar
• Antropoloji
• Arkeoloji
• Paleoekoloji ve Doğa Tarihi 
• Temel Yöntemler
• Kazıda
• Laboratuvarda
• Makroskobik Yöntemler 
• Moleküler ve Mikroskobik Yöntemler
• Sayısal Yöntemler 
• Geleceğe Dair
• Kaynakça

ARKEOBOTANİK: İnsan ve Bitki İlişkisi Çerçevesinde Gelişen Bir Bilim Dalı
Müge Ergun, Ceren Kabukçu, Ceren Çilingir İpek

• Giriş
• Arkeobotaniğin Tarihçesi
• Arkeobotanik Malzemenin Tanıtımı
• Mikroskobik Kalıntılar ve Analiz Yöntemleri: Polen, Fitolit ve Nişasta Analizleri
• Polen ve Spor Analizleri
• Fitolit Analizleri
• Nişasta Analizleri
• Makroskobik Kalıntılar ve Analiz Yöntemleri:
• Tohum, Meyve/Yemiş, Odun, Gövde ve Kök Analizleri
• Tohum ve Meyve/Yemiş Kalıntılarının Analizi (Karpoloji) 
• Yumru ve Kök Analizleri ile Otsu Bitkilerin Sap Analizleri
• Odun Kömürü Analizi (Antrakoloji)
• Makroskopik Kalıntıların Farklı Korunma Biçimleri
• Kömürleşme
• Suya Doyma
• Donma
• Kuruma/Kavrulma
• Mineralleşme
• Bitki Negatif İzleri
• Güncel Arkeobotanik Araştırmalar
• Tarımın Başlangıcı
• Morfolojik Veriler
• Genetik Veriler
• Tarıma İlişkin Uygulamalar
• Çevresel ve Ekolojik Koşullar
• Arkeobotanik Araştırmaların İlişkide Olduğu Diğer Alanlar
• Etnobotanik
• Deneysel Arkeoloji 
• Türkiye’de Güncel Arkeobotanik 
• Sonuç
• Kaynakça

BİYOLOJİK ANTROPOLOJİ VE ARKEOLOJİDE KULLANILAN YÖNTEMLERİ
M. Songül Alpaslan Roodenberg

• Önsöz 
• Giriş
• Antropolojinin Genel Tanımı ve Başlıca Alt Bölümleri nelerdir?
• Antropolojinin Amacı Nedir?
• Antropolojinin Ortaya Çıkışı
• Gömütlerin Tarihçesi
• İnsan İskelet Anatomisi ve Dişler 
• Tafonomi ya da Gömülmenin Kuralları
• İskelet Kazı Metodları
• İnsan Kemikleri ile Mezarların Kazılması ve Temizlenmesi 
• Fotoğraf Çekimi, Çizim ve İskelet Formları
• Kemiklerin Toplanması ve Taşınması
• Kemiklerin Analizlere Hazırlanması
• Kremasyon
• Antropolojik, Jeokimyasal (izotop) ve Moleküler Genetik (Antik DNA) Metotlar
• Cinsiyetin Tespiti
• Kemik ve Dişlerden Ölüm Yaşının Tespiti
• Kemiklerden Boy Uzunluğunun Hesaplanması
• Kemiklerde Tespit Edilebilen Hastalık, Yaralanma ve İzler 
• Kemik ve Dişlerin Radyolojik Görüntülenmesinde Kullanılan Biyomedikal Yöntemler 
• Mikroskobik Teknikler
• Kararlı İzotop Analizi 
• İnsan Kalıntılarının DNA Analizi
• Radyokarbon Yöntemi ile İnsan Kemiklerinin Tarihlendirilmesi
• Sonsöz
• Kaynaklar

YONTMA TAŞ ALET ÇALIŞMA METODOLOJİSİ
İsmail Baykara ve Berkay Dinçer

• Giriş
• Teknoloji ve Yongalama Sistemi (Üretim Zinciri) (Chaîne Opératoire)
• Hammadde Kaynakları
• Bir Yontma taş Aletin Tespiti: “Doğa işi” mi, “İnsan işi” mi?
• Taş Aletlerin Biçimsel Terimleri ve Teknolojik Tanımlamaları
• Ölçümler
• Yontma Teknikleri
• Yontma, Yongalama, Biçimlendirme ve Düzeltme 
• Tipoloji
• Sonuç 
• Kaynakça 

ÇANAK ÇÖMLEK ÇALIŞMALARI: Tarihçe, Temel Kavramlar ve Yeni Yaklaşımlar
Çiler Çilingiroğlu ve Martin Godon

• Tanımı ve Önemi 
• Tarihsel Gelişim
• Kazı Esnasında Çanak Çömleklerin İncelenmesi 
• Veri Tabanının Oluşturulması 
• Tipolojik Yaklaşım 
• Teknolojik ve Ekolojik Yaklaşım
• Ekolojik Yaklaşım
• Teknik Sistem ve Üretim Zinciri Kavramı
• Üretim Zinciri Analizi 
• Kilin temin edilmesi ve çamurun hazırlanması
• Biçim Verme Yöntemleri
• Yüzey Düzeltme Yöntemleri
• Pişirme yöntemleri
• Seramik Etnoarkeolojisi
• Çanak Çömlek Çalışmalarında Arkeometrik Yöntemler
• Doğrudan Analizler 
• Makroskopik Analiz 
• Optik Mikroskopi (Petrografi)
• Taramalı Elektron Mikroskobu (SEM)
• Radyografi 
• Dolaylı Analizler
• X-ışını Kırınım Yöntemi (X-ışını difraktometresi) (XRD)
• X-ışını Floresans Spektrometresi (XRF)
• Nötron Aktivasyon Analizi (NAA)
• İndüktif Olarak Eşleştirilmiş Plazma – Kütle Spektrometresi (ICP-MS)
• Hızlandırıcılar
• Organik Tortu Analizi
• Sonuç
• Kaynakça